Zer ikusi Azpeitian, Loiolako santutegitik harago

Donostiatik, kostaldetik eta eremu turistikoenetatik urrun, historia handiko harribitxi arkitektoniko bat gordetzen du Gipuzkoak. Bai, Azpeitiaz ari gara, Inazio Loiolakoa jaio zen herri legendarioaz. Gure euskaldun nazioartekoena!

• Hondarribia: zer ikusi eta zer egin euskal bikingoen hirian

Guuk-en erabaki dugu Euskadiko zezenketaren sehasketako batera hurbiltzea, baina Loiolako Santutegitik eta inguruaren erlijio-iraganetik harago joanez. Udalerri honetan badira beste gauza interesgarri asko ikusteko eta probatzeko.

Animatzen al zara? Azpeitia helmuga ezin hobea da Donostiatik ihesalditxo bat egiteko, edo Bilbotik edo Gasteiztik egun-pasa bat antolatzeko. Goazen! 🗺️

Non dago Azpeitia?

Gipuzkoaren zentro geografikoan bertan dago Azpeitia, Donostiatik 41 kilometrora. Urola Kosta eskualdean dago, eta 15.000 biztanle inguru zituen 2022an. Herriaren izenak argi erakusten du eskualdean duen kokapena:

“Azpeitia”, “haitz” + “behe” + “ti”, haitzaren behealdean dagoen tokia. Haitz hori Izarraitz mendia da, eta Azpeitia eta Azkoitia bereizten ditu; azken horren izenak, “haitzaren goialdean dagoen tokia” esan nahi du. Gainerakoetan, mugakide ditu Zumarraga, Beasain eta Ezkio-Itsaso hegoaldean, Errezil eta Beizama mendebaldean, eta Deba eta Zestoa iparraldean.

Bere kokapenari esker, leku estrategiko oso garrantzitsua izan da mende luzeetan. Komunikazioei dagokienez, Azpeitiak lotura du Bilbo eta Donostia arteko bidearekin eta Madril eta Irun lotzen dituenarekin. Horixe du lurralde historiko baten erdian egoteak.

Nola iritsi Azpeitira?

Ez du misterio handirik. Antzeko populazioa duten Euskal Herriko beste herri batzuk ez bezala, Azpeitia oso ondo konektatuta dago errepidez. Izan ere, Azpeititik abiatuta, ordubetean edo gutxiagoan hel gaitezke EAEko hiru hiriburuetako edozeinetara. Zer beste lekuk esan dezake hori?

• Donostia-Azpeitia: 40 bat minutu autoz, AP-8 eta GI-631 hartuta. A-1 errepidea ere har dezakezu; zuzenagoa da, baina motelagoa ere bai. Autobusez, UK01 linea ordu erdian behin ateratzen da Donostiako erdialdeko geltokitik Azpeitirantz.

• Gasteiz-Azpeitia: N-240 errepidea hartu; gero, AP-1; bide horri jarraitu AP-8 autobidea hartu arte, eta gero, GI-2634 errepidera atera. Ordubeteko bidaia da, auto-ilararik ezean. Autobusez, Eibarren aldatu beharko duzu linea, ez baitago zuzeneko konexiorik. Lehenengo DG05A linea, eta gero UK05.

• Bilbo-Azpeitia: 50 bat minutuan iritsiko zara, N-637 errepidea eta AP-8 autobidea hartuta. Gero, aurreko kasuan bezala, hartu GI-2634 errepidea herrira iristeko. Eibarreraino trenez ere joan zaitezke, eta han UK05 autobusa hartu: Azpeitiko erdigunean utziko zaitu.

Azpeitiaren historia

Toki bat ongi ezagutzeko, nahitaezkoa da haren historia pixka bat jakitea. Eta zer esanik ez Azpeitia eta haren inguruak badira. Ekain haitzuloan historiaurreko bizitzaren aztarnak daude. Alajaina!

Jatorrizko hiribildua Gaztelako Fernando IV.a erregeak sortu zuen, 1310ean, Iribarrena eta Ozaka familien dohaintza jaso ondoren. Garai hartan, Garmendia de Irauguri izena zuen, bertako ibaiari eta haranari aipu eginez. Baina urtebete eskasera, erregeak iritziz aldatu, eta Salvatierra de Irauguri izena jarri zion.

• Datua 💡: jatorriz, Soreasuko eliza tenplarioa zegokion hiribilduari, eta Gasteizko foruaren jurisdikziopean zegoen.

Orduan, nondik dator Azpeitia izena? Bada, XIV. menderako baziren herria gaur egun erabiltzen dugun izenarekin aipatzen zuten dokumentuak. Hori esanda, aipatu behar da botere feudalaren gune bat zela, eta Gaztelako erresumaren eta agintarien aurkako erresistentzia egoten zela behin eta berriz.

Garai hartarako, Debak, Oriak eta inguru horrek guztiak merkataritzarentzat oso garrantzitsua zen komunikazio-ardatz bat osatzen zuten. Horrexegatik erabaki zen errege-bidea handik pasatzea. Hegoaldetik Getariara joateko, nahitaez igaro behar zen eskualde horretatik.

Azpeitiaren nortasuna

Hainbeste matxinadarekin gogaituta, Enrique IV.a erregeak oinaztarretako eta beste ahaide nagusietako batzuk erbesteratu zituen Andaluziara. Haiek, zenbait hamarkada geroago etxera itzuli zirenean, mudejarren eragina ekarri zuten berekin, inguru horretako bereizgarri.

1520an, Salvatierrako kondeak bat egin zuen Koroaren aurkako altxamenduarekin Komunitateen Gerran, eta bai, lortu zuen erasoetatik defendatzea. Bando-gerraren ondorengo mendeetan, bakeak hazkunde ekonomiko izugarria ekarri zion Azpeitiari.

Merkataritza-eragilea zen, Amerikako portuak zituen ibilbideengatik, eta erreferentzia zen burdingintzan ere. Areago, XVI. eta XVII. mendeen artean, 11 burdinola izan zituen hiribilduak. Sektore hori eta zurgintza oso garrantzitsuak izan ziren inguruaren pisu estrategikorako.

Zer ikusi Azpeitian?

Azpeitiari buruz hitz egitean, Loiolako Santutegia izan ohi da burura datorren lehena; izan ere, herrian ez badago ere, nahitaezko bisita da, oso hurbil dago eta. Gero, seguruenik, zezen-plazara joango zara (areago San Inazio jaiak badira).

Baina, ezagunenekin hasi aurretik, udalerriko eraikin historiko guzti-guztien errepasoa egingo dugu. Abisatzen dugu horietako asko erlijiosoak direla, elizak botere handia izan baitzuen inguru horretan XVII. eta XIX. mendeen artean.

Loiolako santutegia

Arantzazukoarekin batera, Euskadi osoko santutegirik garrantzitsuena da. Loiolan, Azpeititik 2 kilometro baino gutxiagora, dago eraikin erlijioso monumentala, Inazio Loiolakoaren omenez XVII. eta XVIII. mendeen artean eraikia (haren jaiotetxea han bertan dago).

Inazio Loiolakoak Jesusen Lagundia sortu zuen, historiako erlijio-erakunde garrantzitsuenetako bat. Bere bizitza osoa Aita Santuari eskaini ondoren, euskal ikono hura Erroman hil zen, oraindik ere bizirik dirauen ondarea utzita. 1622an kanonizatu zuten.

Santutegian bertan, Loiolatarren dorretxea ikus dezakegu: arkupe handi bat eta bi eskalinata ikusgarri: Aita Santuena eta Santuena. Azpeitira etortzen bazara, leku hori bisitatu behar duzu, ezinbestean.

Burdinbidearen Euskal Museoa

Azpeitiaren eta Urolako haran osoaren iragan hurbilena oso lotuta dago trenbidearekin. 80ko hamarkadan, udalerri horietatik igarotzen zen penintsulako lehen tren elektrikoa izan zena. Handik Zumarragara joaten zen, eta, han, Madril-Paris linearekin eta Donostia-Bilbo kostaldekoarekin elkartzen zen.

Zerbitzua, azkenean, itxi egin zen, narriaduraren ondorioz, eta, gaur egun, Burdinbidearen Euskal Museo ospetsua geratu zaigu. Han, 60 tren, trenaren industriarekin lotutako tresnak eta jantziak eta uniformeak aurkituko dituzu.

Zer gehiago ikusi Azpeitian

Horrekin, udalerriaren tipikoena ikusi dugu. Baina, hasieran esan dugun bezala, gehiago ere badago ikusteko Azpeitian. Hemen batzuk baino ez ditugu aipatuko; onena da zu zeu joan, eta kalean deskubritzea.

• Enparan dorretxea: 1320an eraiki zuten, eta gaur egun udal-liburutegia dago bertan. Mende hauetan guztietan, Enparan etxea (Gipuzkoa osoko boteretsuenetako bat) eta Karlos VII.a erregea hartu ditu. Denborarekin, aldaketak egin dizkiote, eta gaur egun ikusgarria da oso.
• Antxieta jauregia: begiratu ondo, beste eraikin batzuen artean ahokatuta baitago. XV. mendekoa da, eta estilo mudejarreko fatxada du, Joanes Antxeta eskultore ospetsuak sinatua. Joanes Antxieta ere han jaio zen, Errenazimenduko konpositore onenetako bat.
• Soreasuko San Sebastian eliza: Ignazio Loiolakoa bataiatu zuten parrokia tenplarioen garaian eraiki zen, eta hurrengo mendeetan zabaldu zuten. Zortzi kapera eta erretaula erraldoi bat ditu. Hemen datza Martin Zurbano, Errege-erregina Katolikoen aholkularia eta Inkisizioaren burua.
• Garbitegi zaharra: ez alde egin parrokiatik XIX. mendean udal-garbitegia izan zena bisitatu gabe. Harresiaren hondarrekin eraiki zuten; 20 uraska ditu, eta askatasun osoz paseatu daiteke haietan.
• Magdalena baseliza: ospitale gisa erabiltzen zuten XVI. mendean. San Inazio bera han egon zen ospitaleratuta, zenbait hilabetez. Barruan, Magdalenako Andre Mariaren irudi bat aurkituko duzu, ia bi metro altu.
• Basozabal etxea: XIV-XV. mendeetako eraikin bikaina, Urola ibaira begira. Azpeitiko eraikuntza zibil zaharrena dela uste da; arkitekturaren zaleentzako ustekabez beteriko barrualdea du.
• Olatzeko Andre Mariaren baseliza: udalerrian historia handiena duen txokoetako bat. Azpeitiko ermita zaharrena da (hiribildua sortu baino lehenagokoa —1310ean sortu zen hiribildua—). Han, Gipuzkoako Batzar Bereziak egiten ziren XV. eta XVIII. mendeen artean. Gaur egun, inaziotar erromesaldiko geralekuetako bat da.

Azpeitiko jai eta ospakizunak

San Inazio Loiolakoa da Azpeitiko patroia; nor bestela? Urteko jairik garrantzitsuenaren protagonista da herrian. Hori bai, ez da jai bakarra. Ongi programatu zure bisita, haietakoren bat harrapatzeko.

• Sansebastianak: urtarrilaren 20an, urtero, Soreasuko San Sebastian elizako zaindariaren omenez.
• Saninazioak: esan dugun bezala, herriko jairik garrantzitsuenak dira. Uztailaren 31n egiten dira, urtero, zezenketa eta guzti.
• Santomasak: neguko ospakizuna. Abenduaren 21ean da, urtero; nekazaritza-azoka nahiko erakargarria egiten da.

Horietaz gain, inauteriak ere egiten dira Azpeitian. Ez dira falta izaten kaldereroak eta, inauteri-igandean, txikiteo elegantea. Sokamuturra ere oso ezaguna da

Eta hori izan da dena! Azpeitia: Gipuzkoako harribitxi honek ez zaitu utziko epel. Eta Guuk-en, sentsazio horretan lagun egin nahi dizugu, zure mugikorrerako tarifarik onenarekin. Ez galdu udalerri sinestezin horretako ezer.