Irungo Alardea: ospatu itzazu San Martzial jaiak

Duela 500 urte baino gehiago, Gipuzkoak aurre egin zien inbaditzaileei, garai hartako hiri estrategiko garrantzitsuenetako bat babesteko. Gaur egun, San Martzialgo Alardearen bitartez ospatzen da garaipen hori, Irungo jaietan.

Bolbora-usain sarkorrak betetzen ditu kaleak, irundarrek galtza zuriak eta txapel gorriak janzten dituzten bitartean, San Martzial mendira desfile militarrean joateko. Euskadiko festa ezagunenetako bat galduko al duzu? Ezagutzeko, bizi egin behar da.

• Zer egin eta zer ikusi Hondarribian

Eta, horregatik, Guuken, gorriz markatu dugu data egutegian. Aurten, Irunera goaz, desfileez, buruhandi eta erraldoiez, danborradez eta jatorduez gozatzera. Apunta ezazu San Martzialetara joan aurretik jakin beharreko guztia.

Zer ospatzen da San Pedro eta San Martzial jaietan (San Martzialak)?

Bietako bat ere ez da Irungo patroia, baina, hala ere, hiriko protagonismo osoa bereganatzen dute. Hain zuzen, Juncalgo Andre Mariak du patroi izateko ohorea, baina San Pedro eta San Martzial ere Irungo historiako ikono garrantzitsuak dira. Eta horregatik gurtzen dira gudurik garrantzitsuenaren urteurrenean.

San Martzialak dira Irungo ospakizunik garrantzitsuenak. Ekain amaieran ospatzen dira, eta San Martzialgo Alardearekin amaitzen dira, frantses eta nafar inbaditzaileen aurrean irundarren arbasoek lortutako garaipena ospatzeko herritarrek egiten duten desfile zibiko eta militarraren bidez.

• 2023ko San Martzial jaien programa

Aste horretan, era guztietako ekitaldiz betetzen dira kaleak: danborradak kirol ekitaldiak, aisialdiko ekintzak, kaleko bazkari eta afariak eta mota guztietako ekintza sozialak. Oso egun aproposak dira Irun bisitatu eta euskal kulturaz gozatzeko. Hori bai, bereziki bi egun borobildu behar dituzu egutegian.

• Ekainak 29: San Pedro eguna
• Ekainak 30: San Martzialgo Alardea

Noiz ospatuko dira 2023ko San Martzial jaiak?

Irungo Udalak jadanik iragarri ditu 2023ko San Martzialen data ofizialak, eta 2022an bezala, ekaineko azken astean izango dira. Hala, historian dagokion lekuan jarraituko du San Martzialgo Alardeak.

• Hasiera: 2023ko ekainak 20
• Amaiera: 2023ko uztailak 1

Zer ikusi San Martzial jaietan?

San Martzial mendira bidean egiten den desfileari eta erromeriari begira egoten dira denak, baina aste horretan, beste hainbat ekitaldi interesgarri izaten dira Irungo kaleetan. Horietako batzuk aldatuz joaten dira, eta beste batzuk oso aspaldiko tradizioetatik datoz. Zerk merezi du San Martzial jaietan?

San Juanetako zuhaitza jartzea

San Juan gauean, San Joan Bataiatzailearen jaiotza ospatzen da. Irunen, San Juan plazan zuhaitz bat jarriz ospatzen dute egun garrantzitsu hori. Suaren aurrean, aurreskua dantzatzen da txistularien musikak lagunduta, eta bitartean, ausartenak zuhaitzera igotzen saiatzen dira, zintzilik dauden sarietako bat eskuratzeko.

Irungo buruhandi eta erraldoiak

San Martzialetan, buruhandi eta erraldoien konpartsak Irungo kaleak zeharkatzen ditu XIX. mendeaz geroztik (gutxienez). Hala, urtero ibilbide bera egiten dute zortzi erraldoiek: baserritar bikotea, alkatea eta haren emaztea, turkiar bikotea eta arraza beltzeko bikotea. Horiekin batera, zortzi buruhandi ateratzen dira. Normalean, igandean ateratzen da konpartsa.

Esku-pilota jaialdia

Beti da plan ona euskal pilotako partida on bat ikustera joatea. Urtero, udalak txapelketa bat antolatzen du Uranzu frontoian. Bi hitzordu seinalatu izaten dira: batetik, lehenengo egunetako partidak eta, bestetik, azkeneko egunean (San Martzial) egiten den jaialdia.

San Martzialera igoera

2023an, San Martzial ermitarainoko lasterketa ezagunaren 45. edizioa egingo da. Parte-hartzaileek hiru kilometro eta erdiko ibilbide aldapatsua egin beharko dute, Urdanibia plazatik ermitaraino. Aurten, ekainaren 24ko goizean egingo da.

Halterofilia txapelketa

Urtez urte irundarrak Uranzu frontoira erakartzen dituen halterofilia txapelketaren 51. edizioa egingo da aurten. Oraingoan ere, Argitrans kluba arduratuko da antolakuntzaz.

Mendiko ibilaldi neurtua

Goiztiarrenek San Martzial jaietan hutsik egin gabe betetzen duten ohituretako bat da. Hain zuzen, 20 kilometro inguruko ibilbidea egiten dute Aiako Harrietan barrena, eta amaieran, bazkaria eta hainbat ekitaldi izaten dira. Urdanibia plazan hasi, eta San Martzialgo zelaietan amaitu ohi da.

San Pedro diana

Goiz jaiki beharko duzu San Pedro egunean irundarrak esnatzen dituen diana-doinu famatua entzun nahi baduzu. Jai-giroko eta estilo militarreko musika-emanaldia ozen entzuten da hirigune osoan, eta dagokien sarrera ematen die San Martzialetako egun gogoangarriei.

San Pedrotako Sari Handia

100 urtetik gorako historia du Irungo eta San Martzialetako bizikleta-lasterketa ezagunenak. Mundu osoko profesionalak biltzen dira San Martzial mendian amaitzen den lasterketan lehiatzeko. Txirrindulariek hiru itzuli inguru egiten dizkiote Irun eta Oiartzun arteko ibilbideari.

Udalbatzaren irteera

San Juan plazatik Juncalgo Andre Mariaren elizara abiatzen dira, txistulari eta erraldoiek lagunduta. Udalak San Martzialetan urtero antolatzen duen beste ekitaldi tradizionaletako bat da. Eguerdiko mezaren ondoren, udalbatzak aurreskua dantzatzen du.

Kalejira eta Fanfarrearen irteera

Arratsaldean merezitako atsedena hartu ondoren, gauean, kalejira egiten da Txanaleta plazatik. Musikaz lagunduta, hiriko kale nagusietan barrena egiten da (Kolon pasealekua, Foruen kalea eta Kale Nagusia, San Juan plazaraino).

Antortxerak

Iristear da jaien une gorena. Irungo tropak isilpean mendira hurbiltzen ari diren bitartean, beste aldean, Pedro de Hirizar apaizak zurezko 400 aizkora banatzen ditu emakume eta haurren artean. Hala, Errege Bidera joan, eta sua egin dute, etsaiei sinetsarazteko soldaduak han daudela.

1990eko hamarkadaren amaieratik aurrera gogoratzen da gertaera hori, Antortxerei omen eginez. Hiriko emakume eta haurrek isil-isilik zeharkatzen dituzte kaleak, herritarrek izandako ausardia gogoratuz, txalapartaren eta adarraren soinuak bakarrik entzuten direla.

Irungo Alardea: San Martzialgo lehenengo guduari buruzko historia pixka bat

San Martzial festetako egunik garrantzitsuena da. Baina Irungo Alardea ulertzeko, iraganarena bidaiatu behar dugu. 1522an, Frantziako Erreinua Irun berreskuratzen saiatu zen hamarkada bat lehenago Gaztelako Erreinuak konkistatutako Nafarroako Erreinuarentzat.

Hain zuzen, testuinguru horretan gertatu zen San Martzial edo Aldabe mendiko gudua (garai hartan izen hori baitzuen San Martzial mendiak). Ekainaren 28an, 4.000 gizon baino gehiago (lapurtarrak eta miliziano alemaniarrak) Bidasoa gurutzatzen saiatu ziren artilleria astunarekin.

Tropa haiek atzera egitea lortu zuten irundarrek, eta, ondorioz, armarik astunenak utzi, ibaiaren ibitik igaro, eta Aldabe mendian kokatu behar izan zuten. Gogoratu behar da gaur egun abandonatuta dagoen Behobiako gaztelua zutela helburu Frantziako tropek.

Hurrengo egunean, Gazteluzar gotorlekua bereganatzea lortu zuten (Konpantzia uhartearen parean), eta, hori ikusirik, Juan Perez Azcue eta Miguel de Ambulodi kapitainek 400 soldatu bildu zituzten gaztelua defendatzen saiatzeko. Ez zirela nahiko, ordea, eta laguntza behar zuten.

Hori dela eta, Donostiara jo zuten, laguntza eskatzeko Beltran II de la Cueva y Toledo kapitain jeneralak gidatutako errege-armadari. Hark hiriko garnizio ia osoa bidali zuen Iruni laguntzeko: infanteriako ia 2.000 soldadu eta zalditeriako 150 inguru. Eta inguruan bildutako 1.500 defendatzaileak batu zitzaizkien haiei.

Guduaren eguna

Pedro de Hirizar apaizak 400 bizilagun konbentzitu zituen Errege Bidera irten, eta zuzi batzuei su eman ziezaieten. Hala, erasoa Irundik egingo zutela sinetsarazi zieten etsaiei. Baina, egiaz, tropak beste aldetik ari ziren hurbiltzen.

Segada ondo atera zen, eta frantsesek atzera egin behar izan zuten. Orduan, Ambulodik alemaniarrengana jo zuen, eta Beltrán, berriz, Aldabe aldera desbideratu zen. Etsaiek, harrituta, ikusirik soldadu gutxiri egin behar ziela aurre, atzetik joan zitzaizkien. Baina mendi-gailurrera iristean, Lope de Irigoyen kapitainarekin egin zuten topo, eta hark errematatu zituen.

• Bitxikeria❓: 1813an, San Martzialgo bigarren gudua piztu zen Irunen, espainiar armadak inbaditzaile frantsesei aurre egin zienean, Soult mariskala zelarik frantziarren gidari eta Bobaparte buru.

Garaipen hori ospatzeko eraiki zen San Martzial ermita, eta, orduz geroztik, Aldabe mendiari San Martzial esaten zaio. Hain zuzen, mendi horretara bidean egiten da erromeria entzutetsuena, guduaren oroigarri.

Zer da Irungo Alardea?

Erdi Aroan eta ondorengo mendeetan, euskal foru-legeen arabera, errege-armadak Donostian eta Hondarribian bakarrik ezar zitzakeen garnizioak. Gainerako hiriek foru-miliziekin babestu behar zuten. Eta hori zen Irunen kasua ere.

Kontua da, lege horien arabera, boterean zegoen erregeak batzar nagusiei baimena eskatu behar ziela armada Gipuzkoatik pasatu ahal izateko. Gainera, bertakoak salbuetsita zeuden probintzia barruan armadari zerbitzatzeko betebeharretik.

Horren ordainetan, milizia horiek armak eta jendea ikuskatzen zituzten urtean behin, “alarde” izenekoen bidez. Mendeen joanarekin, alardeek galdu egin zuten izaera militarra, eta Irunen gisako hiri batzuetan, ekitaldi zibil bihurtu ziren. Horrelaxe sortu zen Irungo Alardea!

Zer ikusi behar da Irungo Alardean?

Hainbat konpainiatako (hiriko auzoetako) ehunka irundar, txapel gorria, atorra eta galtza zuriak eta gerrikoa jantzita, txirula eta danborren festara batzen dira. Txilibitu eta danborrek jartzen dute gatza eta piperra, hiria eskopeta-tiroen erritmora dardaraziz.

Ehunka gizonek osatzen dute gorputz bakoitza: infanteria, zalditeria…. Musikarien atzetik eta eskopetarien aurrean, kantinerak jartzen dira. Hori da Irungo Alardean emakumeek bete dezaketen leku bakarra.

Zer da hemen galdu ezin duzuna?

• Villarobledo diana
• San Martzialgo Alardea
• San Martzial mendirako erromeria
• 1522ko Boto Sekularraren berrikuntza

Irungo Alardearekin, amaiera bikaina ematen zaio jardueraz eta ekitaldiz betetako asteari. Aukera paregabea gure kulturaz eta gastronomiaz gozatzeko. Guuken, San Martzial festekin bat egiten dugu, konexio onenarekin. Sartu gure webgunean, eta ezagutu ezazu.