Itxi
Ez da Suitzaren zati bat, ezta Dolores Redondoren buruan dagoen alegiazko leku bat ere. Baztan Harana lekurik ederrenetako bat da Nafarroan eta penintsularen iparralde osoan. Agian horregatik izan da era guztietako liburu, film eta kondairen agertoki..
Hemen paisaia zoragarriak aurkitzen ditugu, historiaz betetako eraikinak eta inguruan parerik ez duten txoko natural ugari. Hori guztia, ahaztu gabe Elizondo, Arizkun eta eskualdeko gainerako herri txikiak, Zugarramurdiko haitzulo ospetsua eta Xorroxingo ur-jauzia.
Egon al zara inoiz? Bidaia bat planeatzen ari al zara? Guuk zuri motxila bizkarrean jartzeaz arduratuko da berriro ere, Baztan Harana bisitatu aurretik jakin behar duzun guztia kontatzeko zuri. Esploratzera!
Baztan haran bat da, udalerri bat, eskualde bat, unibertsitate bat, bai eta Madrilgo auzo bat ere. Baina, tira, Baztan Harana esatean, bere lurraldearen ipar-mendebaldean Pirinioekin muga egiten duen Nafarroako eskualdeari buruz ari gara.
370 kilometro karratu baino gehiagorekin, Autonomia Erkidegoko eskualderik zabalena da. Pentsatuko duzun bezala, hemen gauza asko sartzen dira.. Baina garrantzitsuena Baztan ibaia da, zeinak lurralde osoa zeharkatzen duen, harana eratzen duen eta inguruari izena ematen dion.
Ibai hau, berez, Bidasoa ibaia da. Hondarribian (Txingudiko badian) itsasoratzen da, eta, deitura jaso aurretik, Baztan deitzen da, iturburutik, Astate mendian (Erratzu), Oronoz-Mugairiraino.
Baztan Haranari berari dagokionez, hiriburutzat Elizondo du, udalerri handi eta populatuena, eta iparraldean Urdazubi, Zugarramurdi eta Frantziarekin egiten du muga. Hegoaldean, Ultzama, Lantz, Esteribar, Erro eta Anuerekin, eta mendebaldean, berriz, Etxalar, Donamaria eta Bertiz-Aranarekin.
Dudarik gabe, Baztanera iristeko modurik azkarrena Iruñetik abiatzea da. Hala ere, Nafarroako eskualde hau Donostiatik eta Gipuzkoaren mendebaldeko inguru osotik ere gertu dago. Baita Iparraldetik ere. Euskadiko beste edozein lekutatik hurreratzen baldin bazara, bidaia-ordu gehiago batuko dituzu..
Hori esanda, autoa hartzea aholkatzen dizugu, nahitaez, Elizondora eta gainerako herrietara doazen tokiko autobusak badauden arren, ibilbideak ez direlako ez azkarrak eta ez erosoak Trenari buruz, berriz, ezin ezer esan.
Kontuan hartu ibilaldietarako Googlek haranaren erdiguneraino eramaten gaituela, baina normalena da Elizondon bertan gelditzea, eta hor erabakitzea zer bisitatu.
70 kilometro inguru dira, eta ordubeteko bidaia gutxi gorabehera. AP-8a hartu behar duzu Irunerantz eta hor N-121-A hartu Oronoz-Mugairiraino. Hortik berriro iparraldera joko duzu N-121-B errepidean haranera iristeko.
Ibilbiderik erosoena Euskaditik. 50 kilometro inguru dira, 50 minutu inguruan egitekoak. Autobidearen zati bat aurrezten duzu eta zuzenean igarotzen zara aurreko bidaian aipatutako nazionaletara.
Nafarroako hiriburuan baldin bazaude bisitan, ez da erokeria haranera txangoa programatzea egun batean. 50 minutu baino pixka bat gehiagoko bidaia da 55 kilometrotarako. N-121-A hartuko duzu iparralderantz, zuzenean iristeko.
Galdera nagusia. Hemen ikusi beharko da historia duzun gustukoago ala naturan galtzea duzun nahiago. Baztan Haranak herri ederrak, baso sarriak eta haitzulo ospetsuak ditu. Hain zuzen ere, eremuak muga egiten du Bertizko Jaurerriko Parkearekin; hori ikustea ere gomendatzen dizugu.
Baina berezko ezaugarri nagusirik baldin badu Baztanek, horiek dira XVII. mendearen eta, batez ere, XIX. mendearen artean Ameriketara joan eta itzuli zirenen arkitektura berezia, Basajaun eta beste izaki mitologiko batzuei buruzko folklorea eta bere geografia; haranekin, ibaiekin eta mendiekin.
Ez zalantzarik izan gustuko baldin baduzu mendian ibiltzea , bizikletan ibiltzea edo argazkiak egitea. Atalka joango gara. Hemen daude Baztan Haraneko 15 herriak beren zatiketa historikoarekin.
|
Baztan Haraneko kuartelak |
|
|
KUARTEL |
HERRIAK |
|
Baztangoiza |
|
|
Elizondo |
|
|
Erberea |
|
|
Basaburua |
|
Derrigorrezko lehen bisita Elizondo da. Eskualdeko hiriburua eta biztanle gehien duen udalerria da, alde handiz. Baina hortik bisita bat merezi duten beste herri askotara irits zaitezke.
Baztan Haraneko hiriburua da eta eskualdeko herrien artean historia gehien dutenetakoa. Elizondo nahitaezko geldialdia da bere jauregi txikiengatik, jauretxeengatik, Santiagoko elizarengatik edo Txokotoko zubia dela-eta, besteak beste. Redondok ospetsu bihurtu zuen Zaindari ikusezina eleberrian, eta ez, donostiarrak ez zuen batere esajeratu haren edertasuna. Ez utzi bisitatu gabe Arizkunenea jauregi barrokoa, ezta Jaime Urrutia kalea ere, zeinaren inguruan hazi zen udalerria 500 urtez.
Ez zaitzala bere tamainak engaina. Ziga benetako harribitxia da, Elizondorekiko inbidiarik izateko motiborik gabekoa. Iristean, San Lorenzo parrokiak harrituko zaitu, “Baztango katedrala" deitzen dioten eraikina, XVII. mendearen amaieran eraikitakoa. Baztango begiralekutik pasa zaitez, herritik gertu, elizatik eta Euzkia eta Euzkua baserrietatik. Hemengoa zen Don Juan de Mayora, Baztango leinu garrantzitsuenaren burua.
Biztanle kopuruz, haraneko bigarren herria da. Irurita San Salvadorren elizagatik nabarmentzen da, Goyenecheko Dukesaren plazarengatik, Jauregizuria jauregiarengatik, Gastón etxearengatik, errebote plazarengatik (guante edo laxoa deritzon jokoagatik ezaguna), Indakoetxea etxearengatik eta Apote, Ordoki eta Iperburu auzoengatik. Harri eta zur utziko zaituzte bere arkitekturak eta bere jauregi ugariek.
XIV. mendean, bere biztanle guztiak kapareak ziren, eta XVIII. mendean Baztango herririk populatuena bilakatu zen. Historiari dagokionez, asko hitz egin ohi da Elizondori buruz, baina Arizkunez da atzean geratzen. Herri hau Bozate auzoarengatik da ezaguna; gaur egun ere, oraindik, misterio ugariren ardatz diren agote ospetsuen bizileku izan zen. Ez alde egin Urtsuatarren jauregia, Santxotena Museoa eta San Juan Bautistaren eliza bisitatu gabe.
Arizkundikoso gertu, haranaren ipar-ekialdean kokatutako beste harribitxi bat aurkituko dugu. Izpegiko gainetik Auza mendiaren gailurreraino eskalatzeko ausardia duten guztientzako abiapuntua da Erratzu, bi ordutik gorako ibilbidea (merezi du, dudarik gabe, Xorroxingo ur-jauzia ikusteko). Iriatea, Apeztegia, Etxenike eta Etxebeltz jauregiak ere aurkituko dituzu hemen, zenbait errota ospetsu eta San Pedro Apostoluaren eliza.
Baztan Haranean 1969an sartu zen, ordura arte udalerri independentea baitzen. Amaiur/Maya bere historiagatik da ezaguna. Inguruko gazteluan babestu ziren hamarkada batez XVI. mendean Gaztelako Erresumaren konkistari aurre egin zioten azken nafarrak.. Atentzioa ematen du herrian sartzean bisitariei harrera egiten dien arkuak, bai eta Arretxea Jauregiak, Borda Jauregiak eta Arriada Etxeak ere. Bisita itzazu errota eta Otsondoko gaina eta Gorramendi gailurra ere.
Harana ezaguna da bere haitzuloengatik ere. Inguru hau Triasiko Berantiarreko buztinek eta tuparriek osatzen dute, milurtekoak igaro ahala urari moldatzen utzi eta gero. Gaur eskertu egiten dugu hori, horri esker harkaitz-formazio zoragarri eta paregabe batzuk bisitatzeko aukera baitaukagu.
Ezaguna egiten zaizu Álex de la Iglesiaren filma? Azti horiek haitzuloetan zuten presentziaren berri ematen duten kondairetan dute jatorria haren sorginek. Mende askoan hitz egin zen sorginei, akelarreei eta era guztietako erritualei buruz. Ez utzi bisitatu gabe Zugarramurdiko museoa eta herria.
Ondare aldetik, ingurune babestuena da bere zaurgarritasunagatik. Hemen Paleolitoko tresna eta arma ugari aurkitu da, eta horregatik bisita gidatuen bidez baino ezin da sartu. Urdazubiko haitzuloei, Urdazubitik zein mugatik gertukoak, Ikaburuko haitzuloak ere deitzen zaie.
Frantziarekiko muga gurutzatuta, jada Iparraldean, Sarako haitzuloak ditugu (gertu dagoen udalerri ezagunarengatik deitzen zaie horrela). Buztinezko formazio hau Atxurria mendiarena da, eta historiaurreko giza arrastoak zein duela milaka urteetako hartzenak dauzka. Guztira 5 haitzulo dira.
Aralar mendilerroan kokatua eta Astitz herritik daukagu Mendukiloko haitzulo zoragarria. Tamaina handiko harkaitz-formazioa da, hainbat aretotan zabaltzen dena (Artzainzulo, Laminosin, Gerlariaren Gela eta Herensugearen Gotorlekua). Oso ospe handikoa espeleologoen artean.
Teknikoki, ez dago haranaren barruan, baina muga egiten du harekin mendebaldean. Bertizko Jaurerriko Natur Parkea dugu aipagai, ingurune natural zoragarria, non ginkgo txinatarrak bezala sekuoia kaliforniarrak aurkituko dituzun, besteak beste.
2.000 hektarea baino gehiago dira, Oieregi udalerrikoak, Etxalarretik hegoaldera eta Bidasoa ibaiaren ertzean, eta Pedro de Cigari zor diote izena. Bertizko azken jaunak Foru Gobernuari eman zion dohaintzan espazio hau, eta Foru Gobernuak Natur Parke izendatu zuen, babesteko. Zer ikusi behar da hemen?
Bada, hasteko, fauna. Hau da penintsula osoko zazpi okil espezieak bizi diren parke bakarra. Hemengo landarediaren artean, oreinak, basurdeak eta orkatz ugari ere aurkituko dugu.
Diotenez, hemen bizi ziren Bertizarana Haraneko basoak babesteko ardura zuten lamiak. Baina egiletza frantseseko lorategi botanikoak eta Cigak munduko leku guztietatik ekarri zuen faunak eragindako sentsazio exotikoak emango dizu batez ere atentzioa.
Bisitatu iturri nenufarduna, Art Nouveau estiloko behatokia, bertako bidexka ugariak, Bertizko Jauregia eta, jakina, Naturaren Interpretazio Zentroa. A, eta alde egin aurretik, bisitatu San Juan Xarreko Natur Erreserba eta Donamariako Dorrea.
Baztan Haranean, Bertizko Jaurerriko Natur Parkeaz gain, landa-estiloko beste parke tematiko batzuk ere bisitatu ditzakezu inguruko naturaz gozatzeko. Ezagunenak honako hauek dira:
Ezagunena Xorroxingo ur-jauzia da; horretara oinez irits daiteke Erratzutik, 7 kilometro eta erdiko bidezidor batean ibilita. Distantzia gorabehera, ez da batere konplikatua, ez aldaparengatik eta ez oztopoengatik.. Iristean, pagoz eta gaztainondoz inguratutako benetako paradisu bat aurkituko duzu.
Pixka bat ezezagunagoa da Oinaskako ur-jauzia. Horretara Elizondoko plazatik bertatik iristen da, ibilbide motz bat eginda. Ez ahaztu euri-estazioak kontsultatzea, ez baita batere arraroa guztiz lehor aurkitzea.
Eta, ur-jauziak ez ezik, Baztan Haranean oso gomendagarria da Leurtzako urtegiak ere bisitatzea, Urrotz udalerrian. Ingurua bertako gastronomia probatzeko aukera ematen duten merenderoz eta tabernaz beteta dago.
Guuk-ek uste du hau dela Baztan osoko ibilbiderik interesgarrienetako bat. Infernuko Errotaz ari gara, ezagunagoa Infernuko Erreka izenez. Infernuko Errotara iritsi arte, erreka txiki baten ondoan luzatzen den bidezidorra da.
Orabidea eta Tximista artean gaude; lehen, aipatutako errotara joaten ziren bertakoak, beren laboreetatik jasotako artoarekin. Eraikin hau garai karlistakoa da, eta urte horietan irin-biltegia eta soldaduen armen biltegia izan zen.
Gaur egun Infernuko Errota trekkinga maite duten mendi-ibiltariak erakartzen dituen imana da, eta natura pasioz maite duen jende guztia erakartzen du oro har. Goiz osoa eskaini beharko diozu, baina merezi du, dudarik gabe.
Baztan Haranean ibilbide ezagunaren adar bat igarotzen da, Orreagatik datorrena. Ibilbide hau ere Frantziatik dator eta Iruñeraino doa, eta gero mendebalderantz bideratzen da. Haran osoa zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, eta, leku ezagunenak aipatzearren, Baiona, Urdazubi eta Belate ukitzen ditu.
Zeharkatzen baldin baduzu, honako herri eta hiri hauetatik guztietatik igaroko zara:
Guztira, 100 kilometro baino gehiago dira, aukera ematen dutenak Done Jakue Bidean erromes ibiltzeko haraneko natura eta ondare zoragarriena zeharkatuz. Aukera ezin hobea da ingurune honetatik igarotzeko.
Zaindari ikusezina, Hezurren ondarea eta Eskaintza ekaitzari eleberriek maitemindu baldin bazaituzte, jakin behar duzu Baztango Trilogia berriro bizitzeko aukera izango duzula Amaia Salazarrek (Marta Eturak zinemarako egokitzapenean) igarotako agertokiak zeharkatuz.
Oso aukera ona da Elizondo sakon ezagutzeko eta ingurua beste ikuspuntu batetik ikusteko. Hori bai, kontuan hartu gida hauek aldez aurretik denborarekin erreserbatu behar direla. Aldatu egiten dira urteko sasoiaren eta asteko egunaren arabera.
Ikusten duzun moduan, milaka aukera eta alternatiba daude Baztan Harana bisitatzeko. Guuk-ek Nafarroarik naturalenean barrena ibiltzeko bidaian lagunduko dizu, konexiorik onena eskainita. Sartu gure webgunean, eta ekipatu zure mugikorra etxetik irten aurretik.
Nafarroako Pirinioetatik Errege Bardearaino bidaiatuko dugu bungalowean lo egin eta kanpatzeko lekurik onenen bila.
Ezagutu 2023ko Nafarroako jaiegunak eta lan-egutegi osoa. Ezagutu zer jaiegun eta zubi izango dituzu aurten Nafarroan Guuk ekin
Ezagutu Nafarroako basorik onenak: Irati, Arbaiun, Urederrra... Aurkitu ibilaldirik onenak Nafarroako basorik politenetan. Ezagutu Guukekin!
Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) irakasleak, Asier Marzok, ikertzen ari den Inte Vol proiektua aurkeztu nahi dizuegu, Nafarroan ikertzen ari diren 3D grafikoen manipulazioari buruzkoa.n
Euskadik txirrindularitzarekin duen harremana duela mende bat baino gehiagokoa da. Halaber, euskal txirrindularitzak mundu mailan aipagarrienak diren txirrindulari batzuk hartzen ditu barne.
Gipuzkoa, Araba eta Bizkaian, bitxikeriaz betetako mitologia berezi bateko pertsonaiak dituzten ehunka kondaira iritsi dira gureganaino.
