Itxi
Ba al zenekien orain dela milioika urte Euskadi itsaso azpian zegoela? Garai haren arrasto gisa, Añanako Gatz Harana geratu da Arabaren bihotzean. Gatzaga-hobiak 7.000 urte baino gehiagoko historia du, eta ez dago haren pareko ondarerik. Hortaz, ikusi beharrekoa da.
Gaur egun, Araba eta Euskadi osoko erakargarri turistiko garrantzitsuenetakoak dira Gesaltza Añana eta hango milaka urteko gatz-fabrika. Gasteiz bisitatzen baduzu, ezin zara gelditu hiriburutik 30 kilometrora dagoen bitxi hau ikusi gabe.
Eta, horregatik, Guukek haraino eraman nahi zaitu, argazkiak egitera, inguru hartan paseatzera eta lagunekin ondo pasatzera. Añanako Gatz Harana bisitatzeko asmoa duzu? Guukek emango dizkizu beharrezko gakoak, ezertxo ere gal ez dezazun.
Gesaltza Añanan, Gasteiztik oso gertu, aparteko paisaia bat daukagu, eta milaka urte daramatza lurraren onena ateratzen. Han, ur gaziko iturrien artean, gatza ateratzen ikasi dugu; produktu sinplea itxura batean, baina bizitzeko ezinbestekoa.
Bertakook badakigu nola atera probetxua naturak ematen digunari, eta gatzagak horren adibidea dira; belaunaldiak daramatzagu lan hori egiten!
Inguruko garai bateko biztanleek ur gazien sendatzeko ezaugarriak aprobetxatzen zituzten, eta gatza ondasun preziatu, salerosketa-gai eta aberastasun-ikur bihurtu zen.
Gaur egun etxean guztiok daukagun mineral hau urrea bezain preziatua izan zen garai batean. Elikagaiak kontserbatzea zen haren zeregina, funtsezkoa hozte-sistemen aurretik; hori dela eta, komunitateek bizirauteko ezinbesteko elementua bilakatu zen.
Añanako Gatz Harana gizakiaren eta gatzaren arteko harreman luze eta konplexuaren lekuko bizia da. Haren gatz-iturburuak etengabe ustiatu dira milurtekoetan zehar, eta aparteko kultura-ekosistema bat ekarri dute; ekosistema horretan, gatzaren ekoizpenak belaunaldi osoen bizi-erritmoa markatu du.
Gatz Haraneko gatzagak benetan zoragarriak dira, hainbat arrazoirengatik: haien antzinatasuna, lurra aprobetxatu zuten modua eta egitura geologiko bitxi bat, “diapiro” izenekoa.
120 hektareako eremu batean, Europako barnealdeko gatzaga garrantzitsuenak eraiki zituzten. Aparteko tokia da: “larrain” izeneko 5.000 plataforma baino gehiago ditu, egurrezko egiturek eta harrizko hormek eutsita. Hemen egiten da gatza ateratzeko prozesu magikoa.
Ezkaratzak 20ko eta 30eko taldez osatuak daude, eta larrain-multzoak osatzen dituzte. Eremu bakoitzak biltegi bat edo bi ditu larrainen azpian, eta haietan gordetzen da gatza.
Gesala haranaren hegoaldeko iturburuetatik ateratzean hasten da magia. Handik, egurrezko bi kanaletan banatzen da: “Royo de Suso” izenekoa, ura haranaren ezkerreko aldetik eramaten duena, eta “Royo de Quintana” izenekoa, eskuinaldeaz arduratzen dena —alde horrek emari handiagoa du eta bi kanaletan banatzen da—.
Ura biltegi bakoitzeko putzuetan gordetzen da, eta ur horrekin betetzen dira larrainak. Hortik aurrera, eguzkia eta haizea bakarrik behar dira sodio kloruroa (gatza) kristalizatzeko, eta urre txuri bihurtzeko.
Ongi da, jakin-mina izan duzu eta iritsi zara herrira. Nondik hasi? Bueno, gatz-fabrikak dira garrantzitsuena, noski; 6.500 urte baino gehiagoko historia dute, eta herriaren paisaia taxutzen dute.
5.000 larrain baino gehiago daude aire zabalean; prezipitazio bidez materialak lortzeko prestatutako plataformak. Larrain horietan, ur gazia jartzen zuten langileek, behin likidoa lurrundu ondoren gatza eskuratzeko.
Antzina, gertu igarotzen den Muera ibaia aprobetxatzen zen, lurra komeni zen bezala aldatuta eta akueduktuak erabilita. Gaur egun, instalazioak eraberritzen ari dira erakunde publikoak, haiek ezagutzera emateko.
Ez zaitez gatzagak ikusita bakarrik gelditu. Arabako hiribildu antzinakoena da Añana, eta horrek zera esan nahi du, zalantzarik gabe: historia. Halaxe da, bai, herriak Erdi Aroko ondare garrantzitsua baitu, eraikin publikoz eta erlijiosoz osatua, baita balio handiko aztarna arkeologikoz ere.
Ozpinatarren jauretxea, Ozpinatarren jauregi izenez ere ezaguna, Erdi Aroko eraikuntza bat da, XVII. mendekoa, eta Añanako Gatz Haranean dago, Araban.
Gaur egun landa-hotela eta jatetxea da, eta Erdi Aroko izaera arkitektonikoari eusten dio. Harlangaitzezko eta harlanduzko lanengatik nabarmentzen da; forja-lanak ere baditu, hala nola barandak, burdin sareak eta ateak, eta balkoi luze ikusgarri bat fatxada nagusian.
Zambrana-Herrandarren jauregia Gesaltza Añanan dago, eta XVII. mendeko eraikina da. 1695ean hasi ziren eraikitzen, eta haren bereizgarriak dira diseinu landua eta konposizio-kalitatea.
Eraikin nagusiak bolumen kubikoa du, lau isurkiko estalkiarekin eta harlangaitzezko harrizko hormekin. Arkitektura-xehetasunen artean, besteak beste, leiho lerrokatuak eta behe solairuko erdiko atea nabarmentzen dira.
Maltako Ordenako komentu hau Gesaltza Añanan dago. Planta nahiko angeluzuzena du, eta patio txiki bat, kanpoaldera irekia.
Sarrera portada batean dago, Maltako Gurutzea duen erdi-puntuko arku baten azpian. Komentua hiribilduarekin “Terrazos” zubiak lotzen du, zeina harriz eraiki baitzuten 1762an.
Villaconesko Santa Maria eliza Gesaltza Añanako parrokia-eliza da. Hainbat garaitan zehar eraiki zuten, planta angeluzuzena du, eta aurrealde poligonala eta harlangaitzezko eta harlanduzko materialak.
Haren bobedak eta 1700an eraikitako dorrea nabarmentzen dira. Barruan, Andre Mariaren XIV. mendeko irudi bat dago, baita zenbait erretaula ere, estilo errenazentista eta barrokokoak.
Varonatarren dorre-jauregia Villanañen dago, XVI. mendeko gotorleku bat da, eta honako hauek barne hartzen ditu: dorre gotiko bat eta XVI. mendeko jauregi bat.
Hobi batez inguratutako multzo gotortu hau zaharberritu egin dute, eta museo bihurtu. Arabako arkitektura militarraren adibiderik onenetako bat da, eta oraindik bertan bizi dira Varona familiaren ondorengoak.
Horretaz gain, inguru hartan bazabiltza, Gaubea (Valdegovia) ere bisita dezakezu eta, batez ere Añanak sarreratik bertatik zaintzen duen Valderejoko Parke Naturala.
Gatz-fabrika da Añanan eskaintzen diren era guztietako jardueren oinarria. Eta ez gara ohiko turismo-bisita gidaridunez bakarrik ari. Urteko sasoi jakin batean bainatu ere egin zaitezke, baita zuk zeuk gatza fabrikatu ere, gero dastatzeko.
Honako prezio hauek ditu: 8,50 € helduentzat, eta 7,50 € 11 lagun baino gehiagoko taldean baldin bazoaz; 6,50 € ikasle, erretiratu, langabe eta desgaitasuna duten pertsonentzat; 2,50 € 7 eta 12 urte bitarteko haurrentzat, eta doan 6 urtez azpikoentzat.
Ordubeteko ibilbidea da, eta Añanaren iragana, oraina eta etorkizuna ezagutuko dituzu. Bisita urte osoan egin daitekeen arren, apirila eta urria bitartean joaten bazara, baliteke gatzezko span eskuak eta oinak bustitzeko aukera izatea.
Gatz-iturburuetan zeharreko ibilbidea
Añana bisitatzen duzun lehen aldia ez bada, edo aurreko bisita osatu nahi baduzu, gatz-iturburuetan zeharreko ibilbidea erreserba dezazun gomendatzen dizu Guukek. Esperientzia honek lotura handiagoa du fabrikaren sistemarekin berarekin: Santa Engraziako iturburuarekin.
Ibilbide horretan, akueduktuen ondotik 400 metro baino gehiagoko paseoa sartzen da eta, kasu honetan ere, apirila eta urria bitartean joaten bazara, eskuak eta oinak aire zabalean dagoen gatzezko span sartu ahal izango dituzu. Ordu eta erdiko iraupena du, eta honako hauek dira prezioak: 11 € helduentzat, eta 10,50 € taldean doazenentzat; 9,50 € ikasleentzat; 3 € haurrentzat, eta doan sei urtez azpikoentzat.
Aurrez aipatutako guztia sartzen da eskaintza honetan, baita Añanako gatza dastatzeko aukera ere (munduko gatzik onenetakotzat jotzen dena). Ontzailea, haren lau aldaeretan, kaienarekin, baratxuriarekin, proventzar belarrekin, olibekin eta kaienarekin.
Ordu eta erdiko iraupena du, eta honako prezio hauek: 11 € helduentzat, eta 10,50 taldean baldin bazoaz; 9,50 € ikasle, erretiratu, langabe eta desgaitasuna duten pertsonentzat; 4 € 4 eta 12 urte bitarteko haurrentzat, eta doan 3 urtez azpikoentzat. Tokian tokiko gastronomia gustuko baldin baduzu, galdu ezin duzun ekintza.
Añanako jarduerarik esperimentalena. Errealitate birtualeko proiekzio-areto batean sartu, eta ur gezak ur gazi bihurtzeko lurraren eremurik sakoneneraino egiten duen bidaia egingo duzu. 4K bereizmenarekin proiektatzen da, eta Txema Blasco aktoreak gidatzen du.
Ondoren, nola ez, haranean bertan jarraituko duzu bisita fisikoa egiten. Baina, kontuz, asteburuetan bakarrik eskaintzen da jarduera hori. Ordubeteko iraupena du (30 minutukoa atal bakoitzak), eta 9 €-ko prezioa, oro har; 7,50 €-koa, berriz, talde, erretiratu, ikasle, langabe eta desgaitasuna duten pertsonentzat.
Nahi al duzu jakin nola sentitzen den gatz-fabrikako langile bat? Familientzako pentsatuta dagoen esperientzia honekin, “urre zuria” ekoizten ikasiko duzu, prozesuaren jatorrizko urrats guztiei jarraituta.
Antzina erabiltzen ziren lan-metodoen errepasoa egin ahal izango duzu, oinak gatzagetan sartu, eta tresnak zeure eskuekin hartu ahal izango dituzu. Eta, bai, ondoren gatza etxera eraman dezakezu.
Gomendagarriena Añanako Gatz Haraneko beste esperientzietakoren batekin batera egitea den arren, baduzu gatzezko spaz gozatzeko aukera gainerako jarduerak egin beharrik gabe ere. Esan dugun bezala, aire zabaleko instalazioak dira, eta oin- eta esku-bainuak hartzeko gunea dute.
Segurtasun-arrazoiengatik, baina, ezingo duzu gorputz osoko bainurik hartu. Eskuak eta oinak bakarrik sartuta ere, ur hipergaziaren onura guztiez gozatuko duzu: zirkulazioa hobetzen, larruazala bermineralizatzen eta artrosia arintzen laguntzen du, besteak beste.
Euskal herri jatorra den aldetik, Añanak bere herriko jaiak ere baditu. Baita bertako instalazio historikoekin lotutako ekitaldiak ere. Ondoren adierazten ditugun egunetakoren batean bisitatzen baduzu Añana ingurua, jaioz gozatzen gera zaitezen gomendatzen dizugu.
Azkenerako utzi dugu garrantzitsuena. Ona al da Añanako gatza? Jakina. Ona izango ez balitz, ez litzateke ekoizten jarraituko Erromatar Inperioa baino lehenagotik. Gaur egun, berreskuratu egin da garai bateko ekoizpen-modua fabrikan, teknika tradizionalekin eta jasangarritasun-irizpideekin.
Antzina, instalazioetako gatza bakarrik eskuratzen zen, baina Fundazioak bulkada kultural eta gastronomikoa eman nahi izan dio, eskaintza handituz. Hauexek dira gaur egun Añanan eros ditzakezun gatzak:
Azken hori da guztietan bereziena eta goxoena. Añanan bakarrik ekoizten den produktua da, eta, askorentzat, bildumazaleentzako objektua. Nahi al zenuke dastatu?
Lehenik eta behin, toki garrantzitsuenera. Añana da helmuga, izen bereko kuadrillako herrixka, 200 biztanle baino gutxiago dituena eta 2022an 70.000 bisitari baino gehiago jaso zituena, hango gatzaga ezagunei esker.
Non dago, zehazki, Añanako Gatz Harana? Gasteiz hiriburutik mendebaldera dago, 31 kilometrora. Mapan bilatzen baduzu, ikusiko duzu Euskadi eta Gaztela eta Leonen arteko mugatik oso hurbil dagoela.
Administrazioari dagokionez, Atiegarekin batera osatzen duen udalerriak gobernatzen du (nahiz eta Atiegak autonomia gehixeago duen). Kontua da Gasteiztik bertatik abiatzea dela Añanako Gatz Haranera iristeko modurik errazena. Hainbat aukera duzu.
Gasteizko autobus-geltokian 13. linea (Gesaltza Añana) hartuta. Astelehenetik ostiralera zein asteburuetan daude autobusak; hala ere, ahal dela asteburuetan ez joatea gomendatzen dizugu, jende asko joaten baita eta ordutegiak murritzagoak baitira. 40-45 minutu inguruko bidaia da.
Gatz Harana Bilbotik 75 bat kilometrora dago. AP-68 hartu behar duzu (Bilbo-Zaragoza autobidea) Gasteizko noranzkoan eta 3. irteera hartu Pobeserantz. Hortik aurrera, jarraitu argibideei Gesaltza Añanaraino. 55 minutu inguruan gatzagetan egoteko moduan zara.
120 bat kilometroko distantzia da; hortaz, gutxi gorabehera 1 ordu eta 20 minutuko bidaia izango duzu. Hartu A-1 autobidea (Iparraldeko autobidea) Gasteizko noranzkoan. Hiriburura iristean, hartu A-2622a Añanarantz, eta jarraitu gatzagetara iristeko argibideei.
Paseotxo bat da! 30 kilometro bakarrik dira Gasteiztik. Hartu A-2622 errepidea eta jarraitu Gesaltza Añanara iristeko jarraibideei. Han izango zara 30 bat minutuan.
Eskuratu nahi baduzu, har ezazu Guuk sarea duen zure mugikorra, irits zaitez Añanako Gatz Haranera zure GPSa erabilita, eta joan zuzenean herriko dendara. Gure tarifek eraman zaitzatela Arabako eta Euskadiko onena dastatzera.
Euskadi cuenta con grandes vistas para disfrutar de Urdaibai, la bahía de la Concha o cualquier otro rincón montañoso o costero de la región.
Repasamos las carreras estelares de estrellas de la tele y el cine nacidas en Euskadi como Marta Etura, Yon González o Jon Kortajarena.
Euskadin jaiotako telebista- eta zinema-izarren ibilbideen errepaso bat egingo dugu, eta, besteak beste, hizpide izango ditugu Marta Etura, Yon González edo Jon Kortajarena.
Gernikatik Getxora (Bilbotik gertu) joango gara, eta, handik, Bermeora eta Lekeitiora jarraituko dugu kostaldean zehar, Euskadiko zenbait txoko zoragarri ikusteko.
Te contamos paso a paso los ingredientes que hay que poner al fuego para hacer uno de los platos gastronómicos más famosos del País Vasco.
Euskal Herriko plater gastronomiko ezagunenetako bat prestatzeko beharko dituzun osagaiak azalduko dizkizugu pausoz pauso.
