Itxi
Duela 500 urte baino gehiago, Gipuzkoak aurre egin zien inbaditzaileei, garai hartako hiri estrategiko garrantzitsuenetako bat babesteko. Gaur egun, San Martzialgo Alardearen bitartez ospatzen da garaipen hori, Irungo jaietan.
Bolbora-usain sarkorrak betetzen ditu kaleak, irundarrek galtza zuriak eta txapel gorriak janzten dituzten bitartean, San Martzial mendira desfile militarrean joateko. Euskadiko festa ezagunenetako bat galduko al duzu? Ezagutzeko, bizi egin behar da.
Eta, horregatik, Guuken, gorriz markatu dugu data egutegian. Aurten, Irunera goaz, desfileez, buruhandi eta erraldoiez, danborradez eta jatorduez gozatzera. Apunta ezazu sanmartzialetara joan aurretik jakin beharreko guztia.
Bietako bat ere ez da Irungo patroia, baina, hala ere, hiriko protagonismo osoa bereganatzen dute. Hain zuzen, Juncalgo Andre Mariak du patroi izateko ohorea, baina San Pedro eta San Martzial ere Irungo historiako ikono garrantzitsuak dira. Eta horregatik gurtzen dira gudurik garrantzitsuenaren urteurrenean.
Sanmartzialak dira Irungo ospakizunik garrantzitsuenak. Ekain amaieran ospatzen dira, eta San Martzialgo Alardearekin amaitzen dira, frantses eta nafar inbaditzaileen aurrean irundarren arbasoek lortutako garaipena ospatzeko herritarrek egiten duten desfile zibiko eta militarraren bidez.
Aste horretan, era guztietako ekitaldiz betetzen dira kaleak: danborradak, kirol-ekitaldiak, aisialdiko ekintzak, herri-bazkari eta -afariak eta mota guztietako jarduera sozialak. Oso egun aproposak dira Irun bisitatu eta euskal kulturaz gozatzeko. Aurten, ekainaren 20an hasiko dira, eta uztailaren 1ean amaitu, baina badira egutegian nahitaez gorde beharreko bi egun:
Irungo Udalak jadanik iragarri ditu 2024ko sanmartzialen data ofizialak, eta 2023an bezala, ekaineko azken astean izango dira. Hala, historian dagokion lekuan jarraituko du San Martzialgo Alardeak.
San Martzial mendira bidean egiten den desfileari eta erromeriari begira egoten dira denak, baina aste horretan, beste hainbat ekitaldi interesgarri izaten dira Irungo kaleetan. Horietako batzuk aldatuz joaten dira, eta beste batzuk oso aspaldiko tradizioetatik datoz. Zerk merezi du San Martzial jaietan?
San Juan gauean, San Joan Bataiatzailearen jaiotza ospatzen da. Irunen, San Juan plazan zuhaitz bat jarriz ospatzen dute egun garrantzitsu hori. Suaren aurrean, aurreskua dantzatzen da txistularien musikak lagunduta, eta bitartean, ausartenak zuhaitzera igotzen saiatzen dira, zintzilik dauden sarietako bat eskuratzeko.
San Martzial jaietan, buruhandi eta erraldoien konpartsak Irungo kaleak zeharkatzen ditu XIX. mendeaz geroztik (gutxienez). Hala, urtero ibilbide bera egiten dute zortzi erraldoiek: baserritar bikotea, alkatea eta haren emaztea, turkiar bikotea eta arraza beltzeko bikotea. Horiekin batera, zortzi buruhandi ateratzen dira. Zenbaitetan aterako dira Irungo kaleetara ekainaren 22tik 28ra bitartean.
Beti da plan ona euskal pilotako partida on bat ikustera joatea. Urtero, udalak txapelketa bat antolatzen du Uranzu frontoian. Bi hitzordu seinalatu izaten dira: batetik, lehenengo egunetako partidak eta, bestetik, azkeneko egunean (San Martzial) egiten den jaialdia.
2024an, San Martzial ermitarainoko lasterketa ezagunaren 46. edizioa egingo da. Parte-hartzaileek hiru kilometro eta erdiko ibilbide aldapatsua egin beharko dute, Urdanibia plazatik ermitaraino. Aurten, ekainaren 22ko goizean egingo da.
Urtez urte irundarrak Uranzu frontoira erakartzen dituen halterofilia txapelketaren 51. edizioa egingo da 2024an. Oraingoan ere, Argitrans kluba arduratuko da antolakuntzaz.
Goiztiarrenek San Martzial jaietan hutsik egin gabe betetzen duten ohituretako bat da. Hain zuzen, 20 kilometro inguruko ibilbidea egiten dute Aiako Harrietan barrena, eta amaieran, bazkaria eta hainbat ekitaldi izaten dira. Urdanibia plazan hasi, eta San Martzialgo zelaietan amaitu ohi da.
Goiz jaiki beharko duzu San Pedro egunean irundarrak esnatzen dituen diana-doinu famatua entzun nahi baduzu. Jai-giroko eta estilo militarreko musika-emanaldia ozen entzuten da hirigune osoan, eta dagokien sarrera ematen die sanmartzialetako egun gogoangarriei.
100 urtetik gorako historia du Irungo eta sanmartzialetako bizikleta-lasterketa ezagunenak. Mundu osoko profesionalak biltzen dira San Martzial mendian amaitzen den lasterketan lehiatzeko. Txirrindulariek hiru itzuli inguru egiten dizkiote Irun eta Oiartzun arteko ibilbideari.
San Juan plazatik Juncalgo Andre Mariaren elizara abiatzen dira, txistulari eta erraldoiek lagunduta. Udalak sanmartzialetan urtero antolatzen duen beste ekitaldi tradizionaletako bat da. Eguerdiko mezaren ondoren, udalbatzak aurreskua dantzatzen du.
Arratsaldean merezitako atsedena hartu ondoren, gauean, kalejira egiten da Txanaleta plazatik. Musikaz lagunduta, hiriko kale nagusietan barrena egiten da (Kolon pasealekua, Foruen kalea eta Kale Nagusia, San Juan plazaraino).
Iristear da jaien une gorena. Irungo tropak isilpean mendira hurbiltzen ari diren bitartean, beste aldean, Pedro de Hirizar apaizak zurezko 400 aizkora banatzen ditu emakume eta haurren artean. Hala, Errege Bidera joan, eta sua egin dute, etsaiei sinetsarazteko soldaduak han daudela.
1990eko hamarkadaren amaieratik aurrera gogoratzen da gertaera hori, Antortxerei omen eginez. Hiriko emakume eta haurrek isil-isilik zeharkatzen dituzte kaleak, herritarrek izandako ausardia gogoratuz, txalapartaren eta adarraren soinuak bakarrik entzuten direla.
Aurten ere musikaz, giro onez eta dibertsioz beteta datoz gure hiri maiteko ospakizunak.
Ekainaren 14tik (ostirala) ekainaren 30era (igandea), erritmoz beteko dira txoko guztiak, guzti-guztiontzako aukera egokia ematen duen kontzertu-programari esker. Hona hemen xehetasun guztiak, ez diezazun ihes egin zuretzat prestatu ditugun musika-ekitaldietako bakar batek ere.
Izaro musikari talentudunak emango die hasiera jaiei bere ahots eta estilo bereziarekin; magiaz eta emozioz beteko du Urdanibia plaza.
Camela bikote ezagunak bere ohiko doinu arrakastatsuak ekarriko ditu San Juan Plazara, eta dantzan jarriko ditu denak tekno-runba erritmoan.
Gaua bizi-bizi hasiko da Urdanibian Solar Sound System-ek animatuta, eta, ondoren, zapore mexikarra izango da San Juan plazan, Puro Relajo taldearekin.
Ankerraren rocka lehendabizi, eta, ondoren, gauerdia pasatuta, ZETAK taldearen zuzeneko emanaldi gartsua Urdanibian.
Igandean, punk rockaren txanda: Apaga y Vámonos taldea aurrena, eta, gaua amaitzeko, Kaotikoren emanaldi suharra.
Gaztegunea gazteentzako musikaren muin bihurtuko da, erritmo askotarikoz beteko baititu arratsaldea eta gaua.
Beste egun gogangarri bat Gaztegunean Sara Rocas rap-kantariarekin eta festa-giroa luzatzeko DJen saioekin
Musika gehiago Gaztegunean Hofe x 4.40 proiektuarekin eta guztiak dantzan jarriko dituzten DJ-saioekin.
Gau eklektiko bat: Soto Asa eta lagunak Urdanibia plazan, eta Jamaica Show-ren Karibeko erritmoa San Juan plazan.
Jaiak bikain amaitzeko, diskofesta bat izango da Urdanibia plazan, eta saio nostalgiko bat 80-90 DJaren eskutik, Zabaltza plazan.
Ez huts egin musika-hitzorduok, eta zatoz gurekin festa ahaztezin batzuk gozatzera!
Sanmartzialetako egunik garrantzitsuena da. Baina Irungo Alardea ulertzeko, iraganarena bidaiatu behar dugu. 1522an, Frantziako Erreinua Irun berreskuratzen saiatu zen hamarkada bat lehenago Gaztelako Erreinuak konkistatutako Nafarroako Erreinuarentzat.
Hain zuzen, testuinguru horretan gertatu zen San Martzial edo Aldabe mendiko gudua (garai hartan izen hori baitzuen San Martzial mendiak). Ekainaren 28an, 4.000 gizon baino gehiago (lapurtarrak eta miliziano alemaniarrak) Bidasoa gurutzatzen saiatu ziren artilleria astunarekin.
Tropa haiek atzera egitea lortu zuten irundarrek, eta, ondorioz, armarik astunenak utzi, ibaiaren ibitik igaro, eta Aldabe mendian kokatu behar izan zuten. Gogoratu behar da gaur egun abandonatuta dagoen Behobiako gaztelua zutela helburu Frantziako tropek.
Hurrengo egunean, Gazteluzar gotorlekua bereganatzea lortu zuten (Konpantzia uhartearen parean), eta, hori ikusirik, Juan Perez Azcue eta Miguel de Ambulodi kapitainek 400 soldatu bildu zituzten gaztelua defendatzen saiatzeko. Ez zirela nahiko, ordea, eta laguntza behar zuten.
Hori dela eta, Donostiara jo zuten, laguntza eskatzeko Beltran II de la Cueva y Toledo kapitain jeneralak gidatutako errege-armadari. Hark hiriko garnizio ia osoa bidali zuen Iruni laguntzeko: infanteriako ia 2.000 soldadu eta zalditeriako 150 inguru. Eta inguruan bildutako 1.500 defendatzaileak batu zitzaizkien haiei.
Pedro de Hirizar apaizak 400 bizilagun konbentzitu zituen Errege Bidera irten, eta zuzi batzuei su eman ziezaieten. Hala, erasoa Irundik egingo zutela sinetsarazi zieten etsaiei. Baina, egiaz, tropak beste aldetik ari ziren hurbiltzen.
Segada ondo atera zen, eta frantsesek atzera egin behar izan zuten. Orduan, Ambulodik alemaniarrengana jo zuen, eta Beltrán, berriz, Aldabe aldera desbideratu zen. Etsaiek, harrituta, ikusirik soldadu gutxiri egin behar ziela aurre, atzetik joan zitzaizkien. Baina mendi-gailurrera iristean, Lope de Irigoyen kapitainarekin egin zuten topo, eta hark errematatu zituen.
Garaipen hori ospatzeko eraiki zen San Martzial ermita, eta, orduz geroztik, Aldabe mendiari San Martzial esaten zaio. Hain zuzen, mendi horretara bidean egiten da erromeria entzutetsuena, guduaren oroigarri.
Erdi Aroan eta ondorengo mendeetan, euskal foru-legeen arabera, errege-armadak Donostian eta Hondarribian bakarrik ezar zitzakeen garnizioak. Gainerako hiriek foru-miliziekin babestu behar zuten. Eta hori zen Irunen kasua ere.
Kontua da, lege horien arabera, boterean zegoen erregeak batzar nagusiei baimena eskatu behar ziela armada Gipuzkoatik pasatu ahal izateko. Gainera, bertakoak salbuetsita zeuden probintzia barruan armadari zerbitzatzeko betebeharretik.
Horren ordainetan, milizia horiek armak eta jendea ikuskatzen zituzten urtean behin, “alarde” izenekoen bidez. Mendeen joanarekin, alardeek galdu egin zuten izaera militarra, eta Irunen gisako hiri batzuetan, ekitaldi zibil bihurtu ziren. Horrelaxe sortu zen Irungo Alardea!
Hainbat konpainiatako (hiriko auzoetako) ehunka irundar, txapel gorria, atorra eta galtza zuriak eta gerrikoa jantzita, txirula eta danborren festara batzen dira. Txilibitu eta danborrek jartzen dute gatza eta piperra, hiria eskopeta-tiroen erritmora dardaraziz.
Ehunka gizonek osatzen dute gorputz bakoitza: infanteria, zalditeria…. Musikarien atzetik eta eskopetarien aurrean, kantinerak jartzen dira.
Zer da hemen galdu ezin duzuna?
Irungo Alardearekin, amaiera bikaina ematen zaio jardueraz eta ekitaldiz betetako asteari. Aukera paregabea gure kulturaz eta gastronomiaz gozatzeko. Guuken, San Martzial festekin bat egiten dugu, konexiorik onenarekin. Sartu gure webgunean eta deskubritu.
Gipuzkoa, Bizkaia y Araba esconden muchos rincones tradicionales en los que se puede sentir con realismo el pasado de los caseríos vascos.
Gipuzkoako, Bizkaiko eta Arabako hainbat txokotan, antzinako euskal baserria sentitu daiteke, garai batean zen bezala.
Michelin izar bat, bi edo hiru dauzkaten eta plater bikainak eskaintzen dituzten 20 jatetxe baino gehiago daude Euskadin.
Euskadi cuenta con más de 20 restaurantes galardonados con una, dos o tres estrellas michelín en los que comer platos increíbles.
Euskal Herriko iparraldean —Frantziari dagokion eremua— euskal historiaren funtsezko zati bat gordetzen da, eta herri ahaztezinetarako bidea irekitzen zaigu.
El norte de Euskadi, ya perteneciente a Francia, esconde una parte vital de la historia vasca y nos abre las puertas a pueblos inolvidables.
