Inauteriak Nafarroan: muzin egin ezin diezun hiru hitzordu

Nafarroan, inauterietako zalapartak eta koloreak neguko penak itotzeko bidea ematen dute. Nafarroaren luze-zabalean, askotariko erritoak egiten dira festa horietan, eta errito horiek eskualdea biziberritzen dute. Ez galdu horietako bakar bat ere.

• Nafarroako jaiegun guztiak: 2024ko lan-egutegia

Hainbat herritan, sorginek, hartzek, zaku-oihalez egindako eta lastoz betetako mamuek, ikazkinek, erraldoiek eta makiladun bidelapurrek kontrolpean hartzen dituzte kaleak, eta antzinako dantza eta erritual magikoak berpizten.

Magiak, koloreak eta tradizioak bat egiten dute, bisitariei aukera paregabea eskaintzeko landa-herrietako ohitura errotuenetan murgildu daitezen.

Nafarroako inauteririk originalenak

Nafarroak denetarik du: gastronomia, arima konkistatzen diguten herri handiak, eta abar. Baina adi, askoz gehiago baitu. Inauteriak hurbiltzen ari direnez, hiru inauteri adierazgarrienak eta originalenak erakutsiko dizkizugu. Zoaz haietara eta ikusi maskaradak.

Nafarroako probintziako inauteri eta maskarada originalenen laburpen txiki bat egingo dizugu hemen. Ez galdu datu bat bera ere, eta apuntatu guztiak zure egutegian, denetara joan zaitezen.

Iturengo eta Zubietako inauteriak

Hasteko, Penintsularen iparraldeko inauteririk harrigarrienetako bat aztertuko dugu, Kultura Intereseko Ondasun izendatua. Pirinioetako Malerreka bailara ederrera joango gara. Han, bi herri txikik, Iturenek eta Zubietak, tradizio berezi bat partekatzen dute: inauteriak.

Uste da neguko solstizioa ospatzeko antzinako errituetan dutela jatorria; horrek azalduko luke zergatik ez diren ospatzen Hausterrearen aurreko asteartean, gainerako inauteri gehienak bezala.

Jai horiek urtarrilaren azken igandearen ondorengo astelehen eta asteartean ospatzen dira beti. Astelehenean Zubietako joaldunak izaten dira Iturenen, eta, asteartean, berriz, alderantziz.

"Zanpantzarren" tradizioa esploratzen badugu, "joaldunek" osatutako segizioak aurkituko ditugu. Joaldunak pertsonaia zakar eta koloretsuak dira. Zintzarri handiak daramatzate gerriari lotuta,eta durunda egiten dute giltzurrunen gainean errebotatzean.

Ospakizun horren une gorena Zubieta eta Ituren herrien arteko 3 kilometroko ibilbidea da. 12:00ak edo 13:00ak aldera, Zubietako joaldunek ibilbideari ekiten diote, eta Zubiburuko zubia zeharkatzen dute.

Iturenen barna ibiltzen dira hango joaldunekin batera, hartza, piztiak eta ahariak bidelagun dituztela, herriko plazara iritsi arte.

Ibilbide osoan zehar, zintzarri handi horien soinu erritmiko eta konpasatua entzuten da, eta horrek esperientzia paregabea eta harrigarria biziaraziko dizu Pirinioetako paisaia hotz, heze eta berdeen artean.

Erritual horren helburua espiritu gaiztoak uxatzea eta lurreko energia lokartuak iratzartzea da. Ez galdu ikuskizun zinez hipnotiko hau ikusteko aukera!

Joaldunen janzkerak zirrara gehitzen dio eszenari: parpailadun azpiko gonak, abarkak, ardi-larruzko atorrak sorbaldetan eta gerrian, zapiak lepoan, txano konikoak koloretako zintekin, eta zaldi buztaneko ilez egindako isipuak (animaliei eraso egiten zieten piztiak uxatzeko).

Altsasuko inauteriak: historiaurreko errituala

Altsasuko landa-inauteriak Nafarroako Interes Turistikoko Festa izendatu ziren. Igandean hasten dira, haurren inauteriekin.

Festa horren puntu gorena astearte arratsean izaten da, momotxorroak, historiaurreko erritual zahar batetik ateratakoak diruditen pertsonaiak, herriko kaleetara irteten direnean.

Adar handiak daramatzate buruan, aurpegia oihalezko zapien azpian ezkutatzen dute, eta hau daramate soinean: benetako odolez zikindutako maindire zuri bat, artilezko txamarrak, galtza urdinak, galtzerdi zuriak eta abarka beltzak.

Zalapartaren eta sugarren erdian, pertsonaia beldurgarri horiek orro ikaragarriak egiten dituzte herrian barrena, eta, zurezko sardea astinduz, bidean topatzen duten edonor desafiatzen eta ikaratzen dute. Ausartzen zara ikuskizun hau lehen lerroan ikustera?

XX. mendeko 30eko hamarkadan galdu egin zen tradizio hori, baina, 80ko hamarkadan, altsasuarrak berriro hasi ziren festa hau ospatzen, eta pertsonaia berriak gehitu zituzten.

Sorginak agertu ziren, akerra atzean zutela, akelarre bat osatuz. Maskaritak, berriz, Antzinatetik datozen pertsonaiak dira. Damasko erako estalki distiratsu bat daramate soinean, soka batekin lotua, eta, buruan, berriz, borla bat.

Herriko zenbait tokitan, "Momotxorroen dantza" ospetsu eta zirraragarria dantzatzen dute guztiek hainbat aldiz.

Jaia hurrengo larunbatean amaitzen da, "Piñata Egunarekin". Bertsio arin eta lasaiagoa da, hiri-inauteriei lotuagoa.

Lantzeko inauteriek kolorez betetzen dute Ultzamako bailara

Ultzamako haranean, Iruñetik kilometro gutxira (iparralderantz), Interes Kulturaleko Ondasun izendatutako beste inauteri batzuk ospatzen dira. Ez dakigu nondik datozen zehazki. 1964an dokumental batean jaso ziren herriko nagusien oroitzapenak, eta gaur egungo bertsioak dokumental hura du oinarri.

Jai hori igandean hasi eta asteartean bukatzen da. Azken egun horretan, zortziko tradizionala, kalejira eta Miel Otxin maltzurraren jazarpena nabarmentzen dira.

Hiru metro luze den panpina batek irudikatzen du Miel Otxin. Hainbat pertsonaia izaten ditu atzetik: Ziripot gizon potoloa, Zaldiko zaldi kementsua, ferratzeko tresnak daramatzaten Arotzak, eta larruz jantzita eta makilez eta erratzez armaturik doazen Txatxoak.

Inauteri alai horiek zure mugikorrarekin betikotzeko moduko eszena ugari eskaintzen dituzte. Tradizio hori bizitzeko Lantzera joatea erabakitzen baduzu, baliatu aukera Ultzamako bailara pintoresko hau ezagutzeko, Nafarroako ederrenetakoa baita.

Ikusten duzunez, Nafarroak tradizio oso originalak ditu, eta merezi du haiek ikustea. Aukeratu gehien gustatzen zaizuna (edo bat baino gehiagotara joan), eta partekatu dena lagunekin. Ez kezkatu datuengatik, Guuk-en tarifek denerako ematen baitute. 😉