Bertsolari Txapelketa Nagusia: Historia eta bitxikeriak

Denbora luzez, Euskal Herriko plazetan bertsolariak izan dira konexio-bide nagusia. Jatorria bat-bateko ahozko literaturan duen antzinako tradizio horrek iraun egiten du gaur egun ere.

Juglareen gisa, bertsolariek bertsoak edo errimak plazetan inprobisatzen zituzten. Binaka aritzen zirenean, elkarrizketan bezala jarduten zuten. Beste batzuetan, bertsolariak bakarka aritzen ziren, askotariko gaien inguruan diskurtso baten antzekoa osatuz.

Bertsolaritzaren jatorria

Joxe Azurmendik eta beste zenbait historialarik diotenez, jarduera hau egiten zen XIV. menderako, bai baitaude garai hartako gertaerak kontatzen dituzten kantuak euskaraz, hala nola familia-liskarrak, gerrak eta orduko beste gai batzuk. Inprobisatzeko modu hori belaunaldiz belaunaldi transmititzen zen.

Zer da bertso bat?

Gaur egungo bertsolari ezagunenetako baten arabera, Xabier Amuriza, bertso bat metrikaz eta errimaz osatuta dago. Hala kantatu zuen bertso batean:

Neurriz eta errimaz

kantatzea hitza

horra hor zer kirol mota

den bertsolaritza

Bertsolaritza inprobisazio hutsa dela pentsatzen duzun arren, bertsolariek zehaztasun handiz neurtu behar dituzte errimak eta metrikak.

Bertsolaritzaren metrikak

Bertsolaritzan gehien erabiltzen diren metriketako batzuk zortziko handia, hamarreko handia, zortziko txikia eta hamarreko txikia dira. Horiek dira gaur egungo bertsolari-txapelketetan gehien entzuten direnak. Dena den, beste batzuk ere badaude, hala nola koplak.

Bertsoen errimak

Bertsolariak kontrolaren benetako maisuak dira. Bertsolaritzaren artea inprobisazioan oinarrituta dagoen arren, bertsolariek sortzaileak izan behar dute beren errimak osatzeko orduan; izan ere, errima aberatsak (elizan, gerizan, esate baterako) eta errima pobreak daude, (hala nola burua, ordua). Azken horiek, jakina, gutxiago baloratzen dira.

Baina, gainera, bada errima bat oso gaizki baloratzen dutena entzuleek eta epaimahaiak. Bertsolariak bertso berean errimatzeko hitz bera errepikatzean gertatzen da.“Poto egitea” esaten zaio horri.

Bertsolari ezagunenak

Bertsolariak euskal kulturaren aitzindariak dira, eta nahiz eta badirudikeen inprobisatzaile hutsak direla, bertso bakoitza neurtu behar dute eta errimarik originalenak erabili behar dituzte ahalik eta puntu gehien lortzeko.

Onintza Enbeita

Onintza Enbeitak bertsolari-txapelketa ugaritan parte hartu du, eta Bizkaiko Bertsolari Txapelketa irabazi zuen 2018an.

Maialen Lujanbio

Lujanbio da bertsolari entzutetsuenetako bat, eta Bertsolari Txapelketa Nagusia irabazi zuen lehen emakumea izan zen, 2009an. Berriz irabazi zuen handik urte batzuetara, 2017an. Maialen Lujanbio txikitatik ari da bertsotan; Hernaniko ikastolan eman zituen lehen urratsak, 11 urte besterik ez zuela.

Amets Arzallus

Familiatik datorkio bertsozaletasuna Amets Arzallusi, Jesus Arzallus aita eta Maddalen Arzallus arreba ere bertsolariak baitira. Amets Arzallus bertso idatzietan hasi zen, eta hainbat lehiaketa irabazi zituen. Txapeldun izan zen 2013ko Bertsolari Txapelketa Nagusian, Barakaldon, eta lau aldiz jarraian irabazi zuen Nafarroako Bertsolari Txapelketa.

Xabier Amuriza

Etxanon jaioa, Bizkaian, Amuriza bertsolaritza modernoaren erreferente eta aitzindarietako bat da.Bi txapel ditu, 1980an eta 1982an Donostian jokatu ziren finaletan lortuak.

Bertsolari Txapelketa Nagusia

Zalantzarik gabe, bertsozaleentzat hutsegin ezineko hitzordua da lau urtez behingo Bertsolari Txapelketa Nagusia.
Bertsolariak edo edizio bakoitzeko parte-hartzaileak beren artean lehiatzen dira, epaimahaiak edo entzuleek baloratzen dituzten dueluetan. Horrelakoei “bertsoaldia” deitzen zaie.

Halakoetan, hainbat balorazio-irizpide hartzen dira kontuan, hala nola gaia, hizkuntza, neurria, melodia, errima eta iraupena.

Bertso-saioak eta Txapelketako finalerdiak

Final handiaren aurretik, zenbait fase gainditu behar dituzte bertsolariek. Fase horietan lortutako puntuen arabera erabakitzen da zeinek kantatuko duten finalean eta zeinek ez. Guztira, 42 bertsolarik erakutsi beharko dute beren abilezia aurreko hiru faseetan.

Lehen fasean sei saio egingo dira, hiru asteburutan.Puntu gehien lortzen dituztenak finalerdietara pasatuko dira. Zazpi izango dira guztira, asteko bat, eta ondoren etorriko da Bertsozale Kultur Elkarteak antolatutako Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala.

Bertsolariak, gai-jartzaileak eta epaileak

Bertsolariez gain, gai-jartzaileek ere parte hartzen dute, eta haiek erabakitzen dute bertsoak zeri buruzkoak izango diren; eskuarki, gai sozialak eta gaurkotasunekoak proposatzen dituzte. Eta, azkenik 21 lagunek osatutako epaile-talde bat ere bai.

Plazetan ere izaten dira bertso-saioak, jaietan eta aste nagusietan batez ere, baina finalak gune handietan izaten dira, hala nola Bilbao Exhibition Centerren, Anoetako belodromoan eta Nafarroa Arenan.

Eta zu? Bertso-saioetara joatea gustatzen zaizu ala nahiago duzu online ikusi? Guuk-ek merkatuko konexiorik azkarrenetako bat eskaintzen dizu, nahi duzun onlineko edukiez etenik gabe goza dezazun.