Itxi
Jendea, musika, entzierroak eta ardoa, ardo pila bat. Hori guztia batzen denean, zer datorkizu gogora? Hori da, bai! Uztaileko aste oso batean, begi guztiak Iruñean daude, eta Lesakako sanferminak itzalean geratzen dira. Baina gugandik askoz gertuago daude!
Nafarroan, Bortzirietako Lesaka herrian, beren festa dute, eta festarik ezagunenaren parekoa da. Hondarribitik edo Donostiatik ordu-erdi eskasera dago autoz. Gainera, turista gutxiago erakartzen ditu eta bertakoa da. Ez duzu besterik behar: udako ekitaldirik onena da.
Korrika pixka bat egin, ongi jan eta are hobeto edan nahi baduzu, etorri gurekin. Guuk motxila bizkarrean dabil Lesakako sanferminak ezagutzeko.
Ez duzu oharrik hartu beharrik: Iruñeko sanferminen egun berberetan izaten dira Lesakakoak ere. Bai, Lesakako sanferminak uztailaren lehen eta bigarren asteen bitartean izaten dira urtero. Eta, ongi pentsatuta, zentzu guztia du horrek.
Santu berari eskaintzen zaizkio festak, azken batean: San Fermini. Nafarroa osoaren zaindaria da San Fermin, eta Iruñeko lehen apezpikua izan zen. Kristau misiolari, martir, santu eta Amienseko aurreneko apezpikua ere izan zen.
Lesakan, edonola ere, bitxi samarra da egoera. Herriaren zaindaria San Martin da berez, eta bere parrokia dauka. Hala ere, herriko festak San Fermini eskaintzen zaizkio. Mendetan zehar sortutako tradizioaren eta ohituren ondorioa da hori.
Lesakako sanferminetan eta Iruñekoetan gauza berdin asko daude, baina Lesakan badira Nafarroako hiriburuan aurkituko ez dituzun tradizioak ere. Batik bat, ezpata-dantzariak. Baina, beste edozer baino lehen, udaletxean jaurtitzen den txupinazo famatura joan beharra dago.
Berez, jaiak uztailaren 6an hasten dira, baina Lesakako sanferminetako egunik handiena hurrengoa da. Bezperan ere ospakizun ugari daude, ordea.
Goizean goiz, herriko erraldoi eta buruhandi tradizionalen konpartsa ibiltzen da kalejiran. Mokadutxo bat besterik ez da hori, egun horretako hitzordurik handienari ekin aurretik: txupinazoa udaletxean. Eskuarki, eguerdiko 12etan izaten da.
Lesakarrak dar-dar egiten hasten dira sanferminak abiarazten dituen soinu hori entzuten dutenean. "Lesakarrak, ongi pasatu bestak, gora Lesaka, gora San Fermin!". Eta oihu horren ostean, herria aldatu egiten dela sumatuko duzu. Orduan, txistulariek, txarangek eta haurren danborradak ez dute inoiz huts egiten.
Arratsaldean, Tantirumairu Euskal Folklore Taldeak kaleak hartzen ditu dantzan, eta gauean, Udalak bertako artisten eta euskal artisten kontzertuak antolatzen ditu.
Lesakako sanferminak ezin dira ezpata-dantzaririk gabe ulertu. Ez alferrik, dantza tradizionalak entzierroak bezain garrantzitsuak dira ia-ia, edo garrantzitsuagoak. Protokolo zorrotz bati jarraitzen diote goizetik, eta Eskol-Ttikiko zubigainekoan amaitzen da, Onin ibaiaren gainean.
Herrian, sei dantza egiten dira egunean zehar. Eta bakoitzak bere esanahia eta helburua ditu. Ezpata-dantzariak oso goiz jaikitzen dira txistularien bandarekin San Martin parrokiara joateko. Han, Lesakako abesbatzak meza nagusia eskaintzen du. Ondoren, hamaiketakoa hartzen dute Kasinoan.
Eta hantxe hasten da prozesioa, zeina Lesakako kaleetan zehar ibiltzen baita, zenbait dantza lagun. Dantzariak joaten dira aurrean, San Ferminen irudi batekin.
Sanferminetako lehen dantza izaten da. Zazpiko bi errenkadatan antolatzen dira 15 ezpata-dantzariak, eta makilekin lotzen dituzte errenkadak. Metro bat luze izaten dira makilak, eta tradizioaren jatorrizko ezpaten ordez erabiltzen dituzte.
Kapitainak taldekideak gidatzen ditu: hara-hona ibiltzen dira makilekin, eta esku batetik bestera ibiltzen dituzte posizio bakoitzean. Urrutitik, armadura bat ikusten da, eta ezpata-dantzariak handik igarotzen doaz. Dantzari laguntzeko, bandak Iria biribilketa eta Napoleones jotzen ditu.
Eguneko bigarren dantza da. Beheko plazara eta Plaza Zaharrera iristean, ezpata-dantzariak gelditzen dira eta erritmoa aldatzen dute. Azken deiarekin, gertuen dauden bi taldekideen makilak hartzen ditu kapitainak, eta hantxe bertan hasten da ziarkakoarekin edo zeharkakoarekin.
Orain azkarrago eta indar handiagoz mugitzen dira dantzariak alboetan, zintzarrien soinuari jarraituz ostikoak ematen dituzten bitartean. Hori bai, kapitainak urratsak markatzen ditu makilekin. Hiru bider dantzatzen dute horrela.
Eta, azkenean, hirugarrena dantzarik ezagunena izaten da. Zubigainekoa Prozesioak aurrera egiten du Onin ibaiko petriletarantz. Han, Eskol-Ttikin, ezpata-dantzariek bake-dantza errepikatzen dute, hots, XV. mendean Legarra eta Pikuzelaia auzoak batu zituen bake-dantza sute bati aurre egin behar izan ziotenean.
Egiatan, ziarkakoaren aldaera bat da dantza hori. Melodia errepikatu egiten da, eta urratsak zertxobait moldatzen dira, protagonistek askoz espazio txikiagoa dutelako. Alboetara mugitu beharrean, mugimendu bertikalak egin behar dituzte, aurrera eta atzera.
Ibaiaren gainean makilari helduta, dantzan hasten dira kapitainak seinalea eman eta gero. Ondoren, norbere ardatzaren inguruan biratzen dira, eta urratsak bizkor-bizkor errepikatzen dituzte. Txistulariek hiru dei jo eta gero, ezpata-dantzariek erreberentzia batekin erantzuten diete.
Lesakako sanferminetara etortzen bazara, galdu ezin duzun ekitaldi benetan berezi eta bakana da.
Dantza amaitzen denean, herriko bandera astintzen da. Bandera arboltzea ere esaten zaio horri, eta, aldi berean, Bandera-arbola melodia tradizionala eta San Juango Tantirumairu ohikoa jotzen dira.
Gero, ezpata-dantzariak segizioarekin joaten dira Plaza Zaharreraino, dantzak errepikatzen dituzte eta, berriz ere, udaletxeko balkoian bandera nola igotzen den ikusten dute. Dantzariek goizeko jarduera ixten dute makilekin arku bat eginez.
Bazkaldu eta gero, dantzak jarraitzen du Lesakan, baina horrenbesteko zeremoniarik eta protokolorik gabe. Oro har, 18:00etan hasten dira Plaza Zaharrean. Agintariak ere bertaratzen dira, Lesakako abesbatzak kantatzen dituen Bezpera solemneez gozatzera.
Amaitutakoan, dantza kalera itzultzen da. Ezpata-dantzariek parte hartzen dute orduan ere, baina makilarik gabe, eta emakumeekin ere joan daitezke. Dena den, 2019az geroztik, emakumeek ere parte hartzen dute goizeko dantzetan. Dantzek, osotasunean, sokadantza eratzen dute. Hauek dira:
Guztia bukatzen denean, neskadantza errepikatzen dute denek, eta jotarekin eta porrusalda on batekin ixten da. Dena jarraian gertatzen denez, zeremonia bakar bat dela ematen du.
Uztailaren 8an, inoiz baino bisitari eta bertako herritar gehien joaten dira Lesakako sanferminetara. Egun osoa begira egon ostean, iritsi da ekintzarako unea. Lagun-taldeen eguna da, lagun-taldeek antolatzen dituztelako ekitaldi guztiak.
Goizean, Lesakako gaitariak dira lehenengoak, eta, jarraian, lagun-taldeen gosaria egiten da Iru Biden (oso jatetxe ezaguna da). Sabela beteta, danborradaren garaia da: lagun-taldeek herriko txarangarekin jotzen dute. Kalez kale ibiltzen dira geldialdiak eginez, plazara iritsi arte.
Eta azkenean... lasterketak! 🐮 Eguerdian, Udalak lehenbiziko bigantxak askatzen ditu Plaza Zaharrean. Arratsaldean ere entzierroa egiten da, baina haurrentzat egokitua, Eltzeta plazan.
Entzierroak amaitzen direnean, lagun-taldeak aldapan behera doaz eta jaiaren hurrengo urratsari heltzen diote. Gauean, musikaz eta kontzertuez gozatzeko aukera dago. Jarraitu dezala festak!
Uztailaren 9an, jakina, lesakarrik txikienen eguna izaten da beti. Goizean, gaitariak dianarekin batera ateratzen dira. Kaleak berotzen dituzte haurren danborradarako, eta erraldoiak eta buruhandiak ibiltzen dira giroa alaitzen.
Haurren entzierroa egiten da, eta musika-emanaldiak eta bestelako jarduerak antolatzen dira herriko haurrentzat. Eta kirola nahiago baduzu, arratsaldean herriko frontoira joan zaitezke, pilota-partida profesionalak ikustera.
Uztailaren 10a Lesakako sanferminen azken eguna da. Baina egon adi! Hemengo agurretan ez da malkorik isurtzen. Herritarren egunean, lesakarrek erakusten dute zergatik bizi diren Nafarroa osoko nortasun berezieneko herrietako batean.
Kalerik kale, gaitarien diana dago goizean goiz, erraldoien eta buruhandien konpartsa kalejiran beheko auzoetan, eta Andra-Mari egoitzako lorategietan Jubilatuen eta Pentsiodunen San Fermin Elkarteak urtero antolatzen dituen nafar jotak.
Plaza Zaharrean haurren entzierroa egiten da, eta gero, herri-kirolak. Eguerdian, lesakarrak indarberritu egiten dira Eltzeta plazako herri-bazkarian, eta arratsaldean, haurrak jolasean ibiltzen dira Beheko plazako jardueretan.
Hala ere, ekitaldirik garrantzitsuena Txakaindiko jaitsiera da. Azken 15 urteotan berreskuratu da, hamarkada luzez ahaztuta geratu ostean. Eta gauerdian, Elutxa txarangak Pobre de mí jotzen du.
Ikusten duzunez, Lesakako sanferminetan sorpresa ugari daude. Baina ezin da azaldu zer bizitzen den egun horietan: zuk zeuk ikusi beharko duzu. Hori bai, etxetik irten baino lehen, gogoratu mugikorra eramatea, konexio on batekin. Eta Guuken lagundu egingo dizugu horretan.
Buelta bat egingo dugu Elizondon eta Nafarroa osoko txokorik eder eta zoragarrienetako bat den honetako gainerako herrietan zehar.
Nafarroako Pirinioetatik Errege Bardearaino bidaiatuko dugu bungalowean lo egin eta kanpatzeko lekurik onenen bila.
Ezagutu 2023ko Nafarroako jaiegunak eta lan-egutegi osoa. Ezagutu zer jaiegun eta zubi izango dituzu aurten Nafarroan Guuk ekin
Ezagutu Nafarroako basorik onenak: Irati, Arbaiun, Urederrra... Aurkitu ibilaldirik onenak Nafarroako basorik politenetan. Ezagutu Guukekin!
Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) irakasleak, Asier Marzok, ikertzen ari den Inte Vol proiektua aurkeztu nahi dizuegu, Nafarroan ikertzen ari diren 3D grafikoen manipulazioari buruzkoa.n
Euskadik txirrindularitzarekin duen harremana duela mende bat baino gehiagokoa da. Halaber, euskal txirrindularitzak mundu mailan aipagarrienak diren txirrindulari batzuk hartzen ditu barne.
